Terugblik op webinar Verlichting en Toegankelijkheid
Het Kennisnetwerk toegankelijkheid hield op 22 oktober in samenwerking met Kennis over Zien het webinar Verlichting en toegankelijkheid. Zo’n 84 deelnemers kregen kennis aangereikt op drie aspecten: theorie rond de werking van het oog, de uitgangspunten voor omgevingsgericht lichtontwerp en informatie over de beleving van licht aan de hand van praktijkvoorbeelden.
Wilma Slinger van CROW heette de deelnemers welkom. Zij bracht het Afwegingskader verlichting in herinnering dat CROW eerder uitbracht over verlichting en toegankelijkheid. Dit afweegkader is ook opgenomen in het recent verschenen Handboek Omgevingsgericht Lichtontwerp van OVLNL.
Wim van Damme volgde met zijn presentatie. Hij is klinisch fysicus, werkzaam bij Bartiméus in Zeist en voorzitter van een Expertisegroep Verlichting waarin Visio en Bartiméus samenwerken. Hij gaf aan dat een aanzienlijk deel van de bevolking last kan hebben van licht. Dan gaat het niet alleen om mensen die slechtziend of blind zijn, maar ook om mensen op hogere leeftijd die een hogere lichtbehoefte hebben, dat is ongeveer 20% van de bevolking. In zijn bijdrage ging Van Damme in op hoe visuele waarneming werkt, wat de kenmerken zijn van verschillende oogaandoeningen en hoe onze waarneming langzaam verandert naarmate we ouder worden. Meer licht levert ook bij goedziende mensen een beter detailzicht op met meer contrast.
Filip van der Heijden is mede-eigenaar bij het bureau Lichtvormgevers en lichtontwerper. Ook is hij voorzitter van een van de expertisegroepen van OVLNL. Hij belichtte in zijn presentatie wat zaken uit het recent uitgekomen Handboek Omgevingsgericht Lichtontwerp en waarschuwde dat een traditionele wijze van verlichten kan leiden tot lichthinder voor mens en natuur en onnodig energieverbruik. Masten worden tegenwoordig vanwege duurzaamheidsbeleid verder uit elkaar geplaatst. Het licht moet dan bijna horizontaal schijnen en gaat daardoor verblinden.
Neem omgevingsgericht lichtontwerp al vroeg op in het planproces, benadrukte Van der Heijden, en definieer hoe licht gaat bijdragen aan toegankelijkheid. Integraal kijken is essentieel, evenals breder kijken dan de richtlijnen. Verder gaf hij aanbevelingen over onder andere het gebruik van basislicht, kleurtemperatuur, het gebruik van lichtaccenten als gidslijnen, reflectiewaarden van het wegdek en het instellen van zones voor verplaatsen en verblijven. Als je zorgt dat die zones volledig toegankelijk zijn, hoeft dat niet te gelden voor de hele openbare ruimte. Ten slotte vroeg hij aandacht voor het voorkomen van verblinding door armaturen en door te fel licht in etalages en bij reclame.
Rick Schotman is adviseur beleving en belevingsonderzoek bij Goudappel. Hij ging in zijn presentatie allereerst in op de emotionele staat waarin mensen kunnen verkeren en welke effecten dat heeft op de beleving van de omgeving. Licht is een zintuigelijke prikkel die de beleving en dus ook het gedrag beïnvloedt. Beleving en comfort zitten in de top van de klantwensenpiramide en vormen zogenoemde satisfiers. Licht kan sfeer bieden, ruimtes scheppen, de weg wijzen, verblijftijd beïnvloeden en veiligheid bieden.
Schotman illustreerde zijn verhaal aan de hand van verschillende praktijkvoorbeelden, waaronder de Johan-Cruijff-Boulevard in Amsterdam. Voor deze plek bij de Johan Cruijff Arena wordt een nieuw lichtontwerp gemaakt (door Lichtvormgevers). CROW wil met Goudappel, Lichtvormgevers en Kennis over Zien bekijken of hier een 0- en 1-meting mogelijk zijn, samen met mensen met een visuele beperking.
Oproep pilots
Als andere gemeenten interesse hebben om de opzet van het onderzoek in Amsterdam bij ArenaPoort te volgen, dan kunnen zij zich aanmelden. Ook als een gemeente zelf werkt aan een gebiedsontwikkeling waarin zij het effect van verandering van licht wil meten. Neem dan contact op te met wilma.slinger@crow.nl.
Discussie
We sloten het webinar af met aandacht voor ledverlichting. Led is uit oogpunt van duurzaamheid een goede keuze maar let op de effecten voor toegankelijkheid. Kies voor een groot oppervlak waar het ledlicht verspreid doorheen komt en waarin het licht wordt afgebogen en verspreid zodat mensen niet verblind worden door de sterkte ervan als ze de ledlamp naderen. Dat kan ook worden bereikt door meerdere kleine lichtbronnen te gebruiken waar minder licht uit komt. Het gaat om de verhouding tussen oppervlak en hoeveelheid licht uit dat oppervlak. Verder is het bij led belangrijk dat het licht niet onder een te grote hoek schijnt.
In de chat reageerden gemeenten op de vraag van Wilma in hoeverre verlichting vooraan in het planproces wordt meegenomen. Een aantal gemeenten gaf aan dat dat niet gebruikelijk is, een lichtplan wordt meestal pas aan het einde gemaakt en is dan vaak een sluitpost of wordt extern belegd en als kant-en-klaar plan uitgevoerd, zonder afstemming met andere disciplines. Ook is het vaak een hele discussie waar een lichtmast kan komen te staan. Vooral door klimaatadaptatie, hittestress, et cetera zijn de goede plekken voor een lichtmast vaak al ‘bezet’ door een boom. Dat komt doordat niet interdisciplinair wordt samengewerkt en over het licht te laat wordt nagedacht.
