“Toegankelijkheid mogen we steeds meer als een principe zien. Iedereen wil over die brug, ook iemand in een rolstoel”

Een stukje verkeerskunde? Ja, natuurlijk. Een mooi ontwerp? Heel belangrijk. Een technische oplossing? Uiteraard! Allemaal onmisbaar bij een goede inrichting van de openbare ruimte. Maar vergeet ook empathie niet, weet Sophie Bekkers  (29). Da’s minstens zo belangrijk. Verplaats je in mensen met een beperking. Probeer ze te begrijpen. Vraag door. Kijk veel meer naar het waarom van toegankelijkheid. Inmiddels werkt ze bijna 2,5 jaar bij de Gemeente Nijmegen als beleidsadviseur Toegankelijkheid en Lopen. In dit interview vertelt ze over haar ervaringen.

Bekkers studeerde aan de Universiteit voor Humanistiek, waar dat sociale en empathische sterk de boventoon voerde. Tijdens de afronding van haar studie kwam de baan bij de gemeente Nijmegen voorbij. En ja - daar was aan beide kanten meteen een match. Want je kan toegankelijkheid vanuit techniek en beheer benaderen, maar die invoelende kant is net zo belangrijk, vertelt Bekkers. ‘Als je als gemeente het goede wilt doen voor de stad, dan moet je ook goed in gesprek met mensen met een beperking. Dat is een belangrijke taak.’

Werkgroep toegankelijkheid

Voordat Bekkers kwam, bestond er al een toegankelijkheidswerkgroep in Nijmegen. ‘Samen met mijn voorganger hebben de leden indertijd al goed gekeken naar richtlijnen. Wat schrijft CROW voor? Wat vinden wij als ervaringsdeskundigen? Hoe willen we dit in Nijmegen? Het proces met de werkgroep was soms balanceren. Hoe geef je goed gehoor aan wat er uit de werkgroep komt en hoe ga hier ambtelijk en politiek mee verder. Het mandaat ligt bij de politiek. Dat zijn belangrijke kaders. En naast het doel van toegankelijkheid hebben we als gemeente ook veel andere doelen en belangen die we moeten en willen dienen. Soms voelt het alsof deze tegenover elkaar staan. ‘

Op dit moment is de werkgroep niet actief. Sophie zoekt nog naar een passend vervolg. ‘Je moet heel goed duidelijk maken wie de besluiten neemt, wanneer we wat beslissen en waar de werkgroep iets wel of niet over te zeggen heeft. Anders lopen de verwachtingen uiteen,’ heeft ze van haar voorganger geleerd. In elk geval blijft  contact met ervaringsdeskundigen enorm belangrijk. De gemeente werkt nu veel samen met een belangenorganisatie, vertelt ze. ‘Met het Zelfregiecentrum Nijmegen (ZRCN, red.) hebben we een duurzame relatie, waarin we elkaar goed weten te vinden en prettig samenwerken’.

Toegankelijk ontwerpen met ervaringsdeskundigen

Nijmegen staat bekend als een sociale gemeente die toegankelijkheid hoog in het vaandel heeft staan, weet Sophie. ‘Vanuit de gemeenteraad krijgen we regelmatig vragen over onveilige of ontoegankelijke situaties. Dat houdt onze organisatie ook scherp. Ik merk ook dat er steeds meer behoefte is bij collega’s om echt aan de voorkant – dus nog vóór de ontwerpfase – na te denken over toegankelijkheid en ervaringsdeskundigen te laten meedenken en meekijken.’

Dat geldt ook voor de bijna 25 (bouw)projecten in de stationsomgeving waarbij toegankelijkheid een belangrijke rol speelt. ‘Collega’s die betrokken zijn bij deze plannen krijgen training in toegankelijk denken. Daarnaast zijn we net gestart met een expertpanel dat meekijkt bij planvorming. Dus of het nu gaat over geleidelijnen of oversteekplaatsen; onze ontwerpers horen rechtstreeks van ervaringsdeskundigen hoe zij tegen situaties aankijken. Zo’n expertpanel wordt op afroep bij projecten betrokken. Dit bevalt erg goed en is ook nog een leerweg hoe we hier goed in samen optrekken.

Toegankelijk ontwerpen is ook onderdeel van ons Handboek Inrichting Openbare Ruimte. Daar wordt een ontwerp dus op getoetst. Afwijken mag, maar dan wel met een goede onderbouwing. Soms ontbreekt die uitleg. Je ziet ook dat klimaatadaptie en groen steeds vaker aandacht vraagt en dat die thema’s elkaar soms in de weg kunnen zitten. Maar over het algemeen kan je zeggen: Nijmegen let heel scherp op toegankelijkheid.’

Werken met expertpanels

Een expertpanel wordt altijd door het Zelfregiecentrum Nijmegen samengesteld, vertelt Bekkers. ‘Zij zorgen er bijvoorbeeld voor dat er ouderen en mensen met een visuele beperking om tafel zitten als het gaat over geleidelijnen.’ Hierbij proberen we ook de sociale toegankelijkheid te borgen, voor mensen met een fysieke en ook mentale beperking. De sociale toegankelijkheid is nog nieuw voor ons en daar kijken we ook naar in de projecten van het stationsgebied met het expertpanel.

Je moet vooraf goed duidelijk maken welke informatie je wilt ophalen, merkt Bekkers. ‘Als je over een gebied of een omgeving praat, dan kan het soms zijn dat je in zijn algemeenheid wil weten hoe de ruimte wordt ervaren. Soms gaat het juist om de details. Het is voor iedereen die meewerkt aan de toegankelijkheid belangrijk om vooraf te weten waar we op in gaan zoomen. In zo’n sessie kijken mijn collega’s en ik altijd goed wat kan en ook naar de dingen waarvan we nog niet weten of we daar wat mee kunnen. Daarvan geven we aan dat we dit uit moeten zoeken en zeggen het niet zomaar toe. In een gemeente ben je van veel mensen en doelen afhankelijk.

Laatst hadden we de eerste sessie voor een project van het stationsgebied met het expertpanel. We hebben toen zweltekeningen laten maken zodat mensen met een beperking ook kunnen zien hoe de nieuwe situatie eruit ziet. Op die manier konden we beter het gesprek aangaan over de struggles die we hadden, zoals bijvoorbeeld te weinig ruimte om op een goede en veilige manier geleidetegels neer te leggen. Dan kunnen we ook goed het gesprek voeren ‘waarom kunnen daar geen geleidetegels?’ en ‘zou de kruising niet net anders kunnen zodat het wel kan?’. Zo krijgen we meer inzicht in elkaars werk, standpunt en ook waarom zowel geleidetegels als bijvoorbeeld doorstroom van de fiets en auto belangrijk is. ‘

Empathie ontwikkelen

Empathie ontwikkelen is belangrijk om mensen met een beperking beter te begrijpen, merkt Bekkers. ‘Ik denk vaak: wat nou als ik in hun schoenen stond? Hoe zou ik dat vinden? Ze moeten zich al zo vaak aanpassen en meerdere stappen vooruit denken. Is er een lift? Kan ik ergens naar de WC? Is er begeleiding? Zijn er opstapjes? Is er goed openbaar vervoer? Dus dan vind ik het niet zo vreemd dat ze bij een ontwerp van een nieuwe voetgangersbrug gewoon zeggen: Maak het zo, dat wij ook over die brug kunnen.’

Dat laatste speelde letterlijk in Nijmegen, vertelt Bekkers. Er was veel discussie, maar uiteindelijk is – ondanks de extra kosten – gekozen voor een lift die de brug toegankelijker maakt. Ontwerpers denken te snel ‘dat iedereen wel begrijpt’ dat die extra kosten reden zijn om van een aanpassing af te zien, weet Bekkers. Maar toegankelijkheid mogen we steeds meer als een principe zien, zegt ze. Iedereen wil over die brug, ook iemand in een rolstoel.

Heeft Bekker tot slot nog een tip voor andere gemeenten? ‘Ga het gesprek aan met verschillende collega's van uiteenlopende disciplines. Vraag bijvoorbeeld: Hoe kan jij je meer inzetten voor toegankelijkheid? Maar vraag ook hoe zij werken en hoe zij denken. Dan merk je snel genoeg of toegankelijkheid op die afdeling of in dat team meer aandacht verdient.’